बहत्तर सालको भुकम्प

गड्गड गड्गड गड्गडाउँदै

थर्थर थर्थर थर्थराउँदै

घरगोठ ढाल्दै, मान्छे मार्दै

मनहरूलाई कायल पार्दै

आयो

भोकमाथि शोक थपेर

शोकमाथि शोक थपेर
त्यो आएको दुई पल

कालको भोज थियो

प्रत्येक निमेषमा ऊ

अघाएको थियो

हरेकले उसलाई आँखाअघि

देखेको थियो

मान्छे कति निर्बल छ भन्दै

खित्का छाडेर हासेको थियो
पहाड बगे, फाँट फुटे

मन फाटे, आँसु बगे

उसले दिएको पीडाले

सबै निराश भए
भत्किए संरचना, भत्किए मन

राज्य निरीह देखियो

योजना लागू भएनन् 

एक जोडी कलाकारले

दिनरात जोडे केही मन

मनहरू बन्न अझै बाँकी नै छ

घरहरू बन्न अझै बाँकी नै छ

शिर सगरमाथाझैँ हुन अझै बाँकी छ

श्रापित देउता

उहिले यस भूमिमा
देउताले मानवलाई चार वर्णमा बाँडेर
गरि खाओ भनेथे रे
विद्यामा दक्खल राख्ने ब्राह्मण भए रे
युद्धमा अब्बल क्षत्रिय;
पशुपाल र व्यापारी वैश्य
अनि सबै वर्णका सहयोगी
शुद्र थिए रे
कर्म अनुसार वर्ण हुने
व्यवस्था गरेका थिए रे

ज्ञानलाई स्वार्थको भुमरीले छेक्यो
वीरले जित्दै गए,
महत्वाकांक्षाले छोप्दै आयो
व्यापार बढिरह्यो,
लोभ झन्झन् चढिरह्यो
सेवकले आफ्नो काम
चुपचाप,
हेपिएर,
पेलिएर गरिरह्यो

ब्राह्मणले आफ्ना असक्षम सन्तान
राजाले आफ्ना हीन उत्तराधिकारी
व्यापारीले आफ्ना दुर्गुणी छोराछोरी
शुद्र बनेको देख्न सकेनन्
देउताको डर हट्दै जाँदा
ब्राह्मणका सन्तान रहे ब्राह्मण
राजाका उत्तराधिकारी भए राजा
व्यापारीका छोराछोरी व्यापारी
शुद्रका सन्तति शुद्र नै रहे
बुद्धि भए पनि ती ब्राह्मण हुन सकेनन्
योद्धा भए पनि ती क्षत्रीय बन्न पाएनन्
व्यापार मात्र पनि गर्न पाएनन्
देउता पुराणका पानामा सीमित
त्यो युगमा
वर्ण व्यवस्थाको आफ्नै व्याख्या गरेर
माथिल्लो वर्णले शोषण गरिरहे

देउता टुलुटुलु हेरिरहे
धर्म हारिरह्यो
अन्याय बढिरह्यो
कर्म मरिरह्यो
पुराणका देउतालाई कसले मान्ने ?
भए सबै आफैँ नै जान्ने !
ब्राह्मणले बाँढ्न छाडे असल ज्ञान
राजाले शासन,
व्यापारीले लुट मच्चाइरहे
रोइरहे पीडितका मन

मिथक बनेका देउता
आकाशमा बसेर
धर्तीमा भएको अन्याय हेर्छन्
उनीहरू हेर्न मात्रै सक्छन्
किनकी
उनीहरू श्रापित छन् !
वृन्दाहरूका पतिव्रता आँसु बहँदा
ती टुलुटुलु हेर्थे !
ताराहरूका छलिएका मनहरू रुँदा
ती बेवास्ता गर्थे !
एकलव्यहरू माथि अन्याय भइरहँदा
ती आँखा चिम्लन्थे !
त्यसैले आज ती मिथक बन्दा पनि
टुलुटुलु हेर्न मात्र सक्छन् !
वेदना स्वर हरपल सुनेर पनि
बेवास्ता गर्न मात्र सक्छन् !
सामाजिक अव्यवस्था देखेर पनि
आँखा चिम्लन मात्र सक्छन् !
किनकी ती श्रापित छन् !

तर
दुखेका मनहरू एकदिन जाग्नेछन्
अन्याय गर्नेहरू भाग्नेछन्
न्याय र ज्ञानको उज्यालोमा
मानिसहरू ती जागेका मनहरू हेर्नेछन्
उनीहरूले त्यस दिन देउता देख्नेछन्
बुझ्नेछन्
देउता आकाशमा होइन
धर्तीमा बाँच्दछन् !
आकाशका देउता भने
धर्तीमा टुलुटुलु हेर्नेछन्
किनकी
ती सदाका लागि श्रापित छन् !

पाल्पा-२

​ यसअघि “पाल्पा” शिर्षकमा तीन कविता पाल्पाबाट पोस्ट गरेको थिएँँ । काठमाडौंं फर्किएपछि लेखेका तीन कविता यहाँ प्रस्तुत गर्दछु ।

 १.

लेक र बेँसी, गोरेटा-बाटाहरूमा

जिन्दगीका हरेक पाटाहरूमा

जीजीबीसा राख्दछन् नरनारी

मुहारमा हरपल गुलाबी रङ्ग छरी 

मस्याम, टारीडाँडाबाट पूर्वतिर हेर्दा

 २. (हाइकु)

मस्याम, डुम्रे घर

        महिना दिनलाई

                   यादका अत्तर
 ३. (मित्रताका ती पल)

राईझुमाको लय, रोदीघरका गीत

मित्रताको स्वर हासोको सङ्गीत

कम्मर मर्काई, ताली पड्काई

साथ पाई मित्रजनको, साह्रै रमाई

बित्यो समय कति छिटो पीर सबै भुलाई

पाल्पा

​

१.

प्रकृतिको पाएर शृङ्गार नन्दन वाग झैं

आह्लादको मधुर गीतको सुन्दर राग झैं

स्मृतिको कन्दरामा बस्यो पाल्पा

मस्तिष्कमा लेखियो नमेटिने याद भै
 २.

दक्षिणमा चुरे, महाभारत उत्तर

हवामा छ उडेको गुलाबी अत्तर

मन हर्ने चन्चलता खोलाहरूमा

सिन्दुरे लाली हर प्रहर 

 ३.

तानसेन हाम्रो अहा ! राम्रो दख्खिन मुखमा

घामले सधैं उज्यालो पारी बसेको सुखमा

पहाडी रानी झलल्ल बनी बिहान साँझमा

बसेका छन् अमिट छाप मुटुकाे माझमा 

Speechless

[A poem I started out of a random thought some months ago. I hadn’t completed it then. When I saw it today, I completed it. The last part differs from what I had planned the day I created it.]

ME:

Saw her again, passing by the street;

Had opportunity to meet

Graceful she; radiance on her face

All of a sudden, fear made me retreat.

If you had helped me a little more,

O God!

I would have felt blessed!

But you helped me less;

If not, I would not have been speechless!

GOD:

Don’t blame me, kid

For the mistake you did.

The rain had passed, the sun was bright

I did everything to help you with my might.

ME:

If you had helped me no less

Tell me, my Lord! Why was I speechless?

GOD:

I can’t answer that

When in doubt,

Ask your heart.

ME:

Tell me, O Heart!

Why do I crave

To be with her

But fear

Whenever she is near?

HEART:

Lub-dub-lub-dub-lub-lub-dub-dub-lub-dub

ME:

And the heart goes on

Beating.

I can’t understand

What it’s saying!

O God! Teach me

The language of the heart.

Where are you, O God?

Where have you gone

Leaving your child alone?

I know you left.

I know I should do it myself.

I’ve the problem;

I’ve the solution.

However, I’m distressed,

Stressed

But well dressed!

So that I can hide

My inabilities

And my problems

That are not getting less.

I stare at a wall alone

And speechless!

Hold My Hand

Boy:

An enormous mountain stands before my eyes

But it can not hold me back

Neither can I be bound by the ties

My life has made to yours.

I’ve crossed thousands of rivers;

I’ve passed through mountains;

I’ve climbed over them

To behold the beauty on the other side.

I’ve done them all alone.

Always, I’ve been on myself.

Don’t you be sad

That you have to stay back;

I’ll return

Before fate turns bad.

Girl:

I can’t let you go alone!

Your steps have been hindered

By this mountain once.

A lone traveller you were then;

You lost your bearings,

And when you finally came

To a clearing,

You were half-alive.

My father and I brought you here

And you got back half your life.

Through ceremonious ties, 

We’ve been bound.

Don’t say you want to leave me alone;

Don’t climb that mountain without me;

Don’t cross rivers on yourself.

For we’ve sworn:

“Through all places and times

We shall never be apart.”

Boy:

You’re true, dear.

And you’ve made it clear

That I can’t forever travel alone.

I need a partner

With whom I can climb the mountains;

With whom I can cross the streams;

With whom I can share my pains,

Dreams.

Hold my hand,

Come with me.

I can confidently face anything

When you’re beside me.

(P.S.: The concept for this poem came through a dream and my upcoming novel “Quest”.)

अनिशको ज्याकेट

दूध-जेरी खान जाने आशमा
स्लीपिंग ब्यागबाट निस्केर एकै सासमा
आँखा मिच्दै यताउता हेर्छ अनिश
जुरुक्क उठेर कपडा फेर्छ अनिश

लुगा लगाइसकी यताउता फेरि हेर्छ
नजरले सबलाई केर्छ
एकछिन पछि मुख फोरेर भन्छ,
“कहाँ छ मेरो ज्याकेट?”

“त्यो मेरो सुन्तले रंगको ज्याकेट
मलाई नभई नहुने ज्याकेट;
मेरो नाम लेखिएको त्यो ज्याकेट!
केटा हो ! देख्यौ कि कतै त्यो ज्याकेट ?”

अलमल्ल पर्दै, टाउको कन्याउँदै
सुतिरहेको छिमेकीलाई उठाउँदै
कराउँछ, “अरे ओ बसन्ती, तिम्रो सिरानीमा छ कि मेरो ज्याकेट कतै;
झट्टै उठ त ओ बसन्ती !”

बसन्ती, उर्फ बसन्त भर्खर उठेको;
प्याकेट, ज्याकेट केही थाहा छैन पाएको
अनिशलाई हेर्छ, छक्क मान्छ;
“यतै होला, नत्र त्यत्रो ज्याकेट भन त कता जान्छ ?”

जुरुक्क उठेर ऊ पनि
भेट्याएरै छाड्छु ज्याकेट भनी
सिरानी हटाउँछ, स्लीपिंग ब्याग टक्टक्याउँछ
अनिशतिर हेरी चकित मुद्रामा ऊ भन्छ,
“हैन तिम्रो सामान कता चैँ जान्छ ?”

तनाव भइसक्यो अनिशलाई
टाउको कन्याउँदै, कराउँदै उठायो कोठाका सबै मानिसलाई
छिमेकीलाई उठाएर वल्लो गाउँमा आइ
भन्छ, “ज्याकेट खोजिदिनु पर्यो, ए पवन दाइ |”

म पनि आफ्नो ‘ओछ्यान’ हेर्छु
शुन्य हात लाएर पवन दाइलाई हेर्छु
पवन दाइ चाहिँ उठेर हेर्दै रमिता
भन्दै छन् यस्तै (यो कविता जस्तै) भाकामा एउटा कविता |

आधा घन्टा भइसक्यो
दूध-जेरी खान पाइने टाइम गइसक्यो
तर ज्याकेट हात परेन
त्यो सुन्तले रंगको ज्याकेट नभई
अनिशको पाइला बाहिर सरेन |

रन्थनिँदै, आँखा मिच्दै, कपाल कन्याउँदै
“खोजाओ न हो मेरो ज्याकेट,” भन्दै
पुर्पुरोमा हात लाउँछ अनिश
फिल्ड जानै नपाइने भो भन्ठान्छ अनिश !

“भुल्नेको नि हद हुन्छ,” म भन्दै छु
पहिले उसले हराएका सामानका बारेमा सम्झँदै छु
‘भुलक्कड’को उपमा दिइसके पवन दाइले !
भन्दै छन्, “कस्तो याद नगरेको हो अनिश भाइले ?”

‘यहीँ त राखेको थेँ,’ सोच्दै अझै वरिपरि हेर्छ;
ब्यागको पहाड मजैसँग फोर्छ !
त्यै पनि कतै छैन ज्याकेट |
अनिशको नाम भएको, त्यो पातलो, अतुल्य ज्याकेट !

थचक्क बसेर कपाल समाउँदै
महामू्र्ख नै बनाउँछन् कि भन्ठान्दै
हेर्दै गर्दा बाहिरबाट आइपुगे रवि दाइ
मुहारमा मधुर मुस्कान ल्याइ !

सोध्छन् पवन दाइ, “ए रवि, अनिशको ज्याकेट देख्यौ ?”
अनिशले हेर्यो रवि दाइलाई अनि भन्यो,
“पापी दाइ, मेरो ज्याकेट लायौ ? कताबाट आयौ ?”

अक्क न बक्क परेर, पकेटमा लेखेको नाम पढेर,
भने रवि दाइले, “ओहो अनिश, मैले लाएछु तिम्रो ज्याकेट झुक्के’र !”

हासो छर्दै भन्दै छन् पवन दाइ,
“डिपी सरको चप्पल*, अनिश भाइको ज्याकेट
कालिदास हुन्थ्यो अनिश
रवि नआ’को भए लाएर त्यो ज्याकेट !”

(माघ २, २०७२ बिहान ७ बजे श्री वागेश्वरी उ. मा. वि, रिचोकटार, मलेखुको रुम नं. ३ मा भएको घटनामा आधारित |)
*२०७२ पौष ३० मा रोशनराज भट्टराई सरले सुनाउनु भएको कविता | यो कविता त्यही रचनाबाट प्रेरित छ |