“उठ्, हामीसँग मनकामना हिँड् ।” ठुल्ममीको आवाज आयो ।
“जानू दादा, फुर्सद पनि छ ।” बहिनीले भनी ।
साउन १० गते मङ्गलबार मेरा कानमा परेका पहिला शब्दहरू यिनै थिए । म भने निद्राबाट राम्रोसँग ब्युँझिएकै थिइन । के भइरहेको छ भनेर बुझ्नै सकिन निकै बेर त । सपना पो हो कि ? एकछिन रनभुल्लमा परेपछि सपना होइन भन्ने लाग्यो अनि नुहाउनु पो पर्छ भन्दै जुरुक्क उठेँ ।
शरीर भित्र र बाहिर सफा भएपछि चियाको चुस्की लिँदै बिस्कुट चप्लक्क चोब्दै चपाएँ । मन्दिर जानु थियोे तर भोक असाध्यै लागेको थियो । पेटको जलन शान्त भयो । साँच्चै भैरव अर्यालले भनेझैँ भुँडी पूजा नभएसम्म केही गर्न मन नलाग्दो रहेछ ।
सवा ६ बजेतिर ठुल्ममी र ठुल्बाबासँग घरबाट निस्किएँ । कालो बादल बर्सिन थाल्यो । घरबाट धुम्बाराही चोक नपुग्दै मसिनो भए पनि भिज्ने गरि पानी परिसकेको थियो । ठुल्बाबा त लमकलमक अघि लागिहाल्नु भो । ठुल्ममीलाई चैँ हिँड्न गाह्रो हुन थालेको रैछ । त्यसमाथि मामूको सानो चप्पल लगाउनु भएको थियो । उहाँको गतिमा हिँडेँ म पनि, छाता ओढ्दै ।
धुम्बाराही चोकमा पुग्नेबित्तिकै महानगर यातायात चढियो । हुन त चक्रपथ परिक्रमा गर्ने गाडी पाउन गाह्राे छैन तर जुन पहिला आयो त्यही नै चढियो । पहिले महानगर यातायातको गाडी चढ्दा बस्न अफ्ठ्यारो भएको थिएन । त्यो गाडीमा बस्दा चैँ अगाडिको सिटमा घुँडा ठोकियो । ‘घुँडा नठोक्किने सिट स्पेस भएको गाडी पाउन पनि अति मुस्किल !’ मेरो सोच ।
सात बजे कलंकी पुग्यौँ । एकैछिनमा नारायणगढ जाने गाडी (माइक्रोबस) मा मनकामना (कुरिनटार) ओर्लिने भन्दै चढ्यौँ । सुरुमा प्रती व्यक्ति ३७० रुपैयाँ भन्दैथिए तर ३०० मै माने । सुरुमा त सोचिनँ तर एक जनालाई ५० रुपैयाँ जती महङ्गो पर्न गयो कि जस्तो चैँ लाग्यो ।
कलंकीमा सातै बजेदेखि जाम ! एक लेन बाटो खनेको छ अनि मास्तिर चोकमा पहिले बनेको आकाशे पुल भत्काएर बिजोग ! आधा घण्टापछि जाम खुल्यो । काठमाडौँ जिल्लाका नगरहरूको बिजोग पनि देखियो । बाटोभरी पानी परिरह्यो । हिलोले छ्पक्कै छोपेको छ काठमाडौँको सडकलाई । गाडीहरूले जोतेका छन् तिनलाई । कमी छ त रोपार र धानका बीउको ! काठमाडौँ महानगरपालिका, नागार्जुन र चन्द्रागिरि नगरपालिकाका मुल बाटाहरू नै खेतजस्ता भएका छन् । कीर्तिपुरमा सडक निर्माणमा घोटाला भयो रे भन्ने सुनिएको थियो अघिल्लो दिन । स्मार्ट नगर बनाउँछौँ भन्ने निर्वाचित पदाधिकारीलाई सम्झेर हाँसो उठ्छ । माया पनि लागेर आउँछ । कम्तीमा सिटी त पहिला बनाउनुस् भन्ने सुझाव पनि दिन मन लाग्छ ।
धुवाँधुलोको शहर छुटेर गाडी नागढुङ्गाको ओरालो झर्यो । हिलो कम भएको थियो तर कुहिरोले डाँडो पुरै छेकेको थियो । पानीमा रुझ्दै गाडीले कुहिरो छिचोल्यो । नौबिसे आइपुग्दा त आकाश अलि खुलेको थियो, पानी पर्न पनि रोकिएको थियो ।
सिम्लेमा गाडी एकछिन रोकियो । पर पानीले डुबाइएका खेतमा खनजोत गर्दै रोपाइँ चल्दै थियो । मलाई रमाइलो लाग्दै थियो । ती किसानहरू चाहिँ रमाइ रहेका थिए वा सधैँ गर्नुपर्ने कामको बोझले थिचिएका थिए, थाहा नै भएन । अझ पर पर पहाडको टाकुरीमा सेतो-कालो बादल मडारिइ रहेका थिए । ती बादलले किसानलाई खुसीको सन्देश दिन्छन् सायद । तर कल्पना नै गर्न नसक्ने त्रास पो दिन्छन् कि सँगै बाढी पहिरो ल्याएर ।
सिम्लेमा हाईवेबाट देखिएको दृश्य
त्यसपछि गाडी फेरि हुइँकियो । निकैबेर हावाले मुखमा हानिरह्यो । मुख अलिकति कुच्चियो कि जस्तो पनि लाग्थ्यो घरीघरी । तर मीठा गीत सुन्दै बाहिर हेर्दै हावा खानुको मज्जा शब्दमा वर्णन गर्नै सकिँदैन ! बैरेनी बजारमा बाटो बन्दै रहेछ । त्यहाँ पनि हिलो र धुलो देख्न पाइयो । काठमाडौंं झैँ निर्माणाधीन बजार रहेछ भन्ने मेरो मनमा पर्यो । तर अलि पर मोडमा पुग्दा खनिएको पहाड अस्थिर भएर अहिले नै ढुङ्गा खस्छन् कि जस्तो पनि देखियो । त्यो बजार कटे पछि फेरि रफ्तार पकड्यो माइक्रोले ।
साढे नौ बजेतिर मलेखु बजारमा गाडी गुड्दै थियो । मेरो मन पनि उड्दै थियो । परार साल हिउँदमा दुई साता बसेपछि त्यो ठाउँमा प्राणको अंश नै छोडे झैँ लाग्छ । त्यहाँ हिँडेका बाटा-गोरेटा, पहाड र खोलाहरूको सम्झना मस्तिष्कमा ताजा नै छ । गाडी त्यो क्षेत्रबाट जाँदै गर्दा सोच्छु–ओहो, धेरै नै पो हिँडिएछ त्यो बेला !
हामीले परार साल “इन्डिभिजुअल फिल्ड” का क्रममा सुन्तला किनेर खाएको ठाउँ शितलबजारमा गाडी रोकियो । ड्राइभर दाइले धेरै समय लगाए खाना खान । कुरिनटार अब बीस मिनेटमा पुगिन्छ पनि भने । खासै टाढाजस्तो त मलाई पनि लागेको थिएन त्यहाँबाट तर बीस मिनेट मात्र होला ? प्रश्न आयो मनमा ।
आधा घण्टा गाडी त्यहीँ रोकियो । अनि गुड्न थाले पछि बीस मिनेट घडीमा हेर्न थालेँ । समय मात्रै अघि बढ्यो । ठाउँ त आउँदैन त । अर्को बीस मिनेटमा पनि आइपुगेन । होइन, ड्राइभर दाइले त उसै भनेछन् । निकै टाढा रहेछ । शितलबजारबाट हिँडेको ठ्याक्कै एक घण्टामा कुरिनटार पुगियो । त्यसबीचमा थुप्रै ठाउँ देखियो । इच्छाकामना नेर पर पहाडबाट झरेको झरना देख्दा मन रमाएको थियो तर गाडीको बेगका कारण फोटो खिच्न चाहिँ सकिनँ ।
मनकामना केबलकार
मनकामना मन्दिरसम्म सजिलो गरि आवतजावत गराउने उद्देश्यले मनकामना केबलकार प्रा. लि. ईस्वी सम्बत् १९९९ देखि सञ्चालनमा आएको छ । कुरिनटार र मनकामनामा दुइटा स्टेसन छ्न् । बीचमा २० वटा टावरमा बाँधिएको तारको लट्ठामा गोन्डोला (कार) हरू समान दूरीमा झुन्डाइएका छन् । जम्मा ३६ वटा यात्रुबाहक र ३ वटा मालबाहक कारहरू छन् । तर मर्मतका लागि केही कारहरू छुट्टै राखिएका हुन्छन् । केबलकारबाट ओहोरदोहोर गर्न औसतमा दस मिनेट लाग्छ । काउन्टरमा तीनजनाको लागि ठुल्बाबाले टिकट लिनुभयो । हामी स्टेसनतर्फ लाग्यौं ।
मनकामना केबलकार स्टेसन, कुरिनटारकेबलकार चढ्न मानिसहरूको लाइन । माथि बोर्डमा सुरक्षा निर्देशन ।एनसेलले कुनै बेला पर्पल बनाइदिएको त्रिशुली पारिको बस्तीकरालो
मनकामना बजार
गोर्खा जिल्लाको मनकामना स्टेसनको गेटबाट बाहिरिने बित्तिकै मनकामना बजार देखिन्छ । दश वर्षअघि यो बजारमा खानाको व्यापार व्यापक थियो । अहिले पनि छ । तर अझ व्यापक भएछ, फोटोको व्यापार !
“फोटो खिचाउन यता आउनुस् (दाजु/दिदी/अंकल/आन्टी) ।”
“हाम्रोमा अरू पसलमा भन्दा सस्तो छ ।” रेट कति भनेर सोध्दा भित्र तानेर लान्छन् अनि थरीथरीका फ्रेम देखाउँछन् । चित्त बुझेन भने पनि सकेसम्म आफ्नोमा फोटो खिचाइदिन चाहन्छ्न् । खिचातानी चल्छ । रिसाउँछन्, गाली पनि गर्छन् । रमाइलो मानेकोले मात्रै तर फोटो खिचाउनु छैन भने त अत्ति नै हो नि !
व्यापार
बजारमा अग्लाअग्ला घरहरू छन् । छक्क पर्दै हेर्छौँ । बजारको अन्तिम मोडमा पुगेपछि देखिन्छ मन्दिर …
मनकामना मन्दिर
किंवदन्ती
गोर्खाका राजा राम शाहकी रानी महिमावती (जसलाई लीलावती वा चन्द्रमुखी पनि भनिन्थ्यो) सँग महाकाली, महालक्ष्मी र महासरस्वतीको शक्ति थियो । उनको शक्तिका कारण गोर्खामा जनताले न्यायको प्रत्याभूति गर्न पाए । उनको न्यायका कारण “न्याय नपाए गोर्खा जानू” भन्ने लोकोक्ति प्रख्यात हुन गयो । उनका भक्त लखन थापा मगर मात्र उनको दिव्य शक्तिका बारेमा जान्दथे ।”
एकदिन राजाले रानीलाई देवी स्वरूपमा देखे । उनले त्यो कुरा रानीलाई भनेको केही समयमा नै उनको मृत्यु भयो । तत्कालीन चलन अनुसार रानी सती जानुपर्ने भयो । लखन थापाले ठूलो बिस्मात् गरे । रानीले उनको घर नजिकै अवतरित हुने वाचा गरिन् ।
केही महिनापछि एउटा किसानले खेत खन्दै गर्दा हलो एउटा ढुङ्गामा ठोक्कियो । त्यो ढुङ्गाबाट दूध र रगत बहन थाल्यो । किसानले लखन थापालाई बोलयो । उनले त्यो ढुङ्गामा देवी अवतरण हुनुभयो भन्ने बुझे । तान्त्रिक शक्तिको प्रयोग गरेर उनले दूध र रगतको वहाव रोके अनि मनकामना देवीका रूपमा स्थाप्ना गरे । उनै लखन थापाका सन्तानहरू मनकामना मन्दिरका पुजारी रहन्छन् ।
वर्तमान
… त्यस दिन मनकामना मन्दिरको जुन स्वरूप देखियो, त्यो मैले कल्पना नै गरेको थिइनँ । पहिले देखेझैँ रातो रङ्गले रङ्गिएजो दुई तले मन्दिर देखिन्छ भन्ने लागेको थियो । तर देखियो गजुर र माथिल्लो तला झिकिएको, खट बाँधिएको, फुङ रङ उडेको एउटा संरचना !
२०७२ वैशाख १२ गते गोर्खा जिल्लाको बार्पाकलाई केन्द्रविन्दु बनाएर भुकम्प गएको थियो । त्यही बेला नै मनकामना मन्दिर भत्किएको थाहा पाइएको थियो । ठीक ६ महिना अघि मामुबाबा त्यहाँ जाँदा खट बाँधेको रहेछ भन्नुभएको थियो । तर मैले त्यहाँ मन्दिरको स्वरूप नै देखिनँ । शंका लाग्यो, मनकामना मन्दिर यही हो त ?
मनकामना मन्दिर । पुरानो स्वरूप जस्तापातामा टाँगिएको फ्लेक्समा । मान्छेले नगरी त भगवानले पनि आफ्नो घर बनाउन नसक्दा रहेछन् !
बजार र वरपरका संरचनामा भुकम्पको प्रभाव देखिँदैन । मन्दिर चाहिँ पुनर्निर्माण गर्न भन्दै भत्काइएको छ । चन्दा उठाइँदै छ । “मनकामना मन्दिरको र केबलकार कम्पनीको आम्दानीबाट नै मन्दिर बनाउन सम्भव छैन र ?” ठुल्बाबाको प्रश्न । “सरकारी सहयोग पनि कुरेर बसेका होलान् ।” मेरो तर्क । तर मन्दिर छिटो नबन्नु दुर्भाग्य नै हो ।
मन्दिर हेर्दाहेर्दै मनमा उठ्यो, “ढुङ्गाको मूर्तिमा भगवान मान्नु अनि संरक्षण गर्नु मानिसको कल्पना बाहेक केही होइन रैछ । शक्तिशाली भए त ढुङ्गाका भगवानले आफ्नो घर त जोगाउनु पर्ने । अनि आफ्नो घर आफैँ बनाउनु पर्ने । तर मान्छेको कल्पनाभन्दा माथी केही पनि छैन । मान्छेले नगरी त भगवानले पनि आफ्नो घर बनाउन नसक्दा रहेछन् !”
ढुङ्गाको मूर्तिमा देउता हुँदैनन् भन्ने मान्यता राख्ने मजस्ताका लागि यो निकै राम्रो प्रमाण हो । तर म खुसी हुन सकिनँ । मन्दिर र मूर्ती हाम्रा पुर्खाको कला र मिहिनेतका निशानी हुन् । मन्दिर बनाउन ढिलो गर्नु भनेको पुर्खाको उपहास हो ।
मूल मन्दिर छेउमा एउटा टहरो बनाएर “देवी”लाई राखिएको छ । मगर पुजारीका हातबाट म “बाहुनको छोरो”ले टीका थाप्छु । जातीयताको कुनै प्रश्न उठ्दैन । पछाडि रहेको गोरखनाथमा बेलपत्र चढाउछौँ । अनि दश-पन्ध्र मिनेटमा नै हामी मन्दिर प्राङ्गणबाट बजारमा आउँछौँ । बजार तीनचार पटक ओहोरदोहोर गरे पछि हामी स्टेसनमा फर्कियौं ।
मनाकामना स्टेसनमा केहीबेर लाइन बस्नुपर्यो । तर दुई बजे हामी तल्लो स्टेसनमा पुगिसकेका थियौं । तर काठमाडौं आउँदा नौबिसेमा जाम परेकाले अनि पानी पनि परेकाले नौ नबजी घर आइपुगिएन ।
गुरु व्यास जयन्तीको दिन गुरु व्यासको सबैभन्दा चर्चित कृति महाभारतमा आधारित चीरहरण पढेर सकियो । नीलम कार्की निहारिकाको यो नेपाली उपन्यास पढ्न सकिन्छ कि सकिँदैन भन्ने द्विविधा थियो सुरुमा । मैले आजसम्म पढेका मध्ये सबैभन्दा ठूलो हो यो पुस्तक । त्यहीपनि कथानकमा जुन ‘फ्लो’ छ, त्यसले ५२२ पृष्ठ पढ्न धेरै समय लागेन । चीरहरण महाभारतभन्दा पृथक छ र छैन पनि । पृथक यस अर्थमा छ कि यसले महाभारतका नारीपात्रहरूका सुख, दुःख, पीडा र समस्याहरू देखाइएको छ । पृथक यस अर्थमा छैन कि यसले महाभारतको कथा (मैले जानेसम्म) परिवर्तन गरेको छैन । महाभारतमा रहेका जादुमयी कुराहरू, उदाहरणका लागि गुरु व्यासको जन्म, लाई जस्ताको तस्तै प्रस्तुत गरिएको छ ।
उपन्यासको सुरुवात जादुमयी छ । कुनै जलाशयमा सुभद्राबाहेकका सबै पात्रहरू आएका छन् । पालैपालो आफ्ना कथाहरू राख्छन् । पहिलो पुस्ताको पात्र सत्यवतिबाट महाभारतको कथा सुरु हुन्छ । दोस्रो पुस्ताको प्रतिनिधित्व अम्बिका र अम्बालिकाले गरेका छन् । तेस्रो पुस्ता कुन्ती र गान्धारी अनि चौथो पुस्ताका नारीका रूपमा द्रौपदी, चित्राङ्गदा, उलूपी र भानुमती वक्ताका रूपमा आउँछन् ।
पहिलो देखि चौथो पुस्ता (अझ पाँचौं) सम्म आइपुग्दा नारीले भोग्ने समस्या उस्तै छन् । सत्यवतीको वर्णन पढ्दा पीडा, आश्चर्य र साहनुभूतिका भावना जाग्छन् । त्यस्तै की दिदी अम्बाको पीडामा आँसु बग्छन् । अम्बिका र अम्बालिकाले पतिको मृत्यु पछि व्याससँग गर्ने नियोगका बारेमा जानकार हुँदाहुँदै पनि मलाई चकित पारिदियो । गान्धारीको हठात् गरेको आँखामा पट्टी बाँध्ने प्रणले पारेको असरको बारेमा सायदै कसैले याद गरेका होलान् । अनि कुन्ती र माद्रीले भोग्नुपरेका दु:ख र पतिको मृत्युमा सती जानुपर्ने विषयमा भएका वादविवाद र मत-मतान्तर दु:खद छन् ।
उपन्यासको आधाभन्दा बढी भाग द्रौपदीको कथाले लिएको छ । शिर्षक नै चीरहरण भएको र महाभारतको पनि क्लाइमेक्स द्रौपदीसँग जोडिएकाले होला । द्रौपदीको इतिहासमा पीडा, क्रोध र विद्रोह छ ।
उपन्यास समग्रमा विद्रोही किसिमको छ । पात्रहरूमा बारम्बार विद्रोहको आकांक्षा आउँछन् तर फेरि धर्म र कर्मको नाममा दबिन्छन् । सबै पात्रहरूले कुनै न कुनै समयमा सम्झौता गर्छन् । चीरहरणले धर्म र बाध्यता को नाममा महिलाप्रति हुने विभेद र अत्याचारका विरुद्धमा धावा बोलेको छ ।
उपन्यास राम्रो हुँदाहुँदै पनि बारम्बार दोहोरिने वाक्य, वाक्यांश र संवादले अलि झिंझो लाग्छ । उपन्यासमा थुप्रै गल्ती पनि भेटियो । ५२२ पृष्ठ सम्पादन गर्नु सजिलो कुरा होइन तर गल्ती नभएको भए अझ राम्रो हुनेथियो भन्ने मेरो विचार हो ।
I had been sick for some time. My parents, wife and children were sitting around me with grim faces. I had already lived more than twenty five years of my years and I felt like I was going to die. However, I did not want to die young. So I remembered my parents, my wife, my children and everyone who had been dear to me. All of a sudden, I lost consciousness. I stopped remembering anything.
When I regained consciousness, a man dressed in black was standing before me. He had a pale face with a big mustache and huge beard. His eyes were hollow. He looked at me as if he was disgusted with me. He produced a whip from the thin air and lashed hard at me. Before I could cry, the whip had tightened around my throat. I struggled but in vain. He was too strong.
He rose above in the air and I was dragged behind him. I tried to free myself again but I feared that I would fall down. He dragged me up to the clouds. He stopped and looked at me with disdain. He said, “Do you want to see your world before I take you to mine?” His voice was deep and sounded like he was speaking through a hollow bamboo. That moment I knew that he was death. I nodded slowly in affirmation to his question. He then told me to look down and that I did.
The world looked tiny from that height but Death mystically zoomed it for me. He said, “Look at your family for the last time.” And my children were in front of my eyes.
They were crying. My body lay amongst them. I called them out. But they could not listen to me. I tried to touch them but could not. I could do nothing to console them. Sometimes later, they carried my body to the crematorium and it was cremated. The existence of my body had come to an end.
Death did something and the time ran pretty quickly. My family was not sad. My children were playing. My wife looked a little weak but she was smiling. “They have learnt to live without you now,” Death said. He then showed me images from all around the world. Poor and rich, happy and sad, stupids and geniuses, religious and non-religious, rulers and the ruled, he showed me all sorts of people. “Why do you think I showed you all these?”
I noticed that the whip had gone away from my throat but still I could not speak. He said, “Everyone I have showed you and every life in this world, everything in this universe will die one day. They can’t escape death.”
“You know you must die. Yet you are scared of Death. You never lived life to their fullest because of the fear. You were also more concerned about afterlife than the life you lived. You donated to the poor to make your afterlife better, so that you can rest in heaven and avoid hell after death. That was very selfish of you. You followed religions in the hope that the door to the heaven will be opened. You looked after your parents because the scriptures said you will be in heaven after your death.
“You have not done anything that will make other people’s lives better. Give to the poor to see their smiles. Take care of your parents with all your heart. Start thinking that good things you do will make someone happy, that those acts will create heaven in your life. Stop thinking that your good deeds will land you to heaven only after your death. Stop fearing hell. Understand that your bad deeds will create hell around you. You don’t need to die to see the hell. Stop fearing death. Death will come to you for sure.”
I opened my eyes. The sun had risen up high. I was neither sick, nor dead. I recalled everything the man in black robes said in the dream. I smiled, got off from my bed and went to meet my life. It was grinning ear to ear.
I was really amused reading the question (If God doesn’t exist, what will happen after you die?) because I was thinking, “How would God’s existence or absence influence what happens after you die?”
Anyway, the first thing that would happen after my death is my consciousness would come to an end forever.
Another thing that would happen is that my name, my personality would all die with me. As soon as I die, I would become a “body” or a “corpse” (laas, shav in Nepali).
Then I would be cremated. My body would turn to ashes in hours. People would think I have rested in the sky. If I had decided to donate my organs after my death, my organs would be saving someone. If my body goes for donation to a medical institute, my “body” (body is what they would call) would be studied.
If I met death horribly, for example, sunk down into a lake or swamp, my body parts will decay therein or become fossilized. If I drown into a river, my body might be swept downstream, discovered horribly swollen, or may never be found, dismembered and fed off by fishes and even water itself. Still some of my body parts would be fossilized.
If my death occurs by being crushed over by a building or a rock or a mountain of a vehicle, my body parts might scattered here and there. It would never be donated but could be cremated, if lucky or would be fossilized.
It got too gory even for my own taste. Maybe you believe that God will take you or your soul will get to heaven (or may go to hell or remain in purgatory.) I can’t be as sure about that. I have never seen God do that yet except in some movies.
